Borsa Nedir? Nasıl İşlem Yapılır?
Yatırıma yeni başlıyorsanız, hiçbir şey bilmiyorum? nereden başlayacağım diyorsanız, bu yazıyı sizin için hazırladık. Borsa ile ilgili bilmeniz gereken birçok terimi ve bilgiyi bu yazıda bulabilirsiniz. Peki o zaman, en baştan başlayalım, “Borsa ne demek?” Fransızca “bourse” ve İtalyanca “borsa” kelimelerinden dilimize geçen bu terim, köken olarak “menkul kıymetler pazarı” anlamına gelir. Borsa; halka açık şirketlerin hisse senetleri, tahvil veya bono gibi borçlanma araçlarının ihraç edilerek sürekli olarak ikincil piyasada alınıp satılmasını ifade etmektedir. Ayrıca; vadeli kontrat ve opsiyon sözleşmeleri gibi “türev” finansal enstrümanlar da borsa üzerinden işlem görebilmektedir. Bu yazıda, “Borsada nasıl işlem yapılır ve borsa nedir?” sorularına detaylı bir biçimde yanıt vereceğiz. Borsa hakkında daha özet bilgi almak isterseniz, “Borsa ne demektir?” adlı makalemizi okuyabilirsiniz.
Türkiye’de borsa denilince akla genellikle “Borsa İstanbul” gelmektedir. Borsa İstanbul, 8362 sayılı SPK (Sermaye Piyasası Kurulu) düzenlemesi ile kurulmuştur. Sermaye piyasaları ve kuralları SPK tarafından belirlenirken, Borsa İstanbul’un da kendi iç düzenlemeleri bulunmaktadır. Borsa İstanbul ise borsa yatırımcılarını bir araya getiren ve alım-satım işlemlerinin dürüst, güvenli, şeffaf ve rekabetçi bir ortamda yapılmasını garanti eden bir platformdur diyebiliriz.
Borsada her şirketin toplam piyasa değeri bulunmaktadır ve bu değer şirketten şirkete değişmektedir. Şirket hisseleri genellikle belirli bir payı temsil eder ve bazı şirketler hisselerini milyarlarca paya bölebilir. Pay sayısı şirketlere göre farklılık gösterir. Firmalar çoğunluklar senede bir veya iki defa, bazen daha fazla temettü ödemesi yapar. Kâr payı dağıtma hakkına sahip şirketler, elde edilen geliri hissedarlara, yani borsa yatırımcılarının hesaplarına otomatik olarak aktarır. Borsa yatırımcıları, hisse sahibi olduktan sonra çeşitli haklara sahip olur. Bu haklar arasında kâr payı alma hakkı, sermaye artırımına katılma hakkı, (bedelsiz veya bedelli) ve genel kurulda oy kullanma hakkı bulunur. Hissedarlar, genel kurulda oy kullanarak şirketin önemli kararlarını ve yönetim kurulu değişikliklerini belirler.
Borsanın Amacı ve İşleyişi
Borsanın temel amacı, fon arayışındaki şirketlerle, yatırımcıları güvenilir bir platformda buluşturmaktır. Bu süreç, milyonlarca yatırımcının farklı aracı kurumlar aracılığıyla Borsa İstanbul’a ilettiği alım ve satım emirlerinin merkezi bir sistemde eşleştirilmesiyle işler. Ayrıca, yatırımcıların sahip olduğu tüm hisse senetleri, Merkezi Kayıt Kuruluşu’nda (MKK) güvenli bir şekilde muhafaza edilir. Bu yapı, hem şirketlerin finansman ihtiyaçlarını karşılamalarına olanak tanır hem de yatırımcılara güvenli ve düzenli bir yatırım ortamı sunar.
Borsada Yatırım Yapılabilecek Araçlar
Borsa, genellikle hisse senetleri ile anılsa da, aslında birçok farklı yatırım aracının alınıp satılabildiği geniş bir piyasadır. Borsa İstanbul’da işlem gören başlıca yatırım araçları şunlardır:
Emtia: Altın, gümüş, platin gibi değerli metaller; petrol ve doğal gaz gibi enerji ürünleri; kahve, pamuk ve tahıllar gibi tarım ürünleri emtia piyasalarında işlem görür. Bu ürünler, fiziki teslimat veya kontrat alım satımı şeklinde alınıp satılabilir.
Borsa Endeksleri: Endeksler, borsada işlem gören hisse senetlerinin toplu performansını gösterir. Örneğin, BIST 100, BIST 50 ve BIST 30 endeksleri, Borsa İstanbul’da işlem gören hisse senetlerinin performansını yansıtır ve piyasanın genel durumu hakkında bilgi sağlar.
Türev Ürünler: Vadeli işlem piyasalarında hisse senetleri, döviz, endeksler ve emtialar gibi dayanak varlıklara dayanan future, forward ve opsiyon kontratları alınıp satılır. Bu ürünler, yatırımcılara belirli bir varlığı gelecekte belirli bir fiyattan alıp satma hakkı tanır.
Kıymetli Evraklar: Bu grupta hisse senetleri, devlet ve şirket tahvilleri ile hazine bonoları bulunur. Hazine bonoları, bir yıldan kısa vadeli devlet tahvilleri olarak kabul edilir ve genellikle düşük riskli yatırım araçlarıdır. Devlet tahvilleri ve hazine bonoları, yatırım portföylerinde riskin azaltılması amacıyla sıkça tercih edilir.
Varantlar: Opsiyon kontratlarına benzer ancak menkul kıymet olarak işlem gören varantlar, kaldıraçlı bir yatırım aracı olarak bireysel yatırımcılar için uygundur. Düşük işlem maliyetleri sayesinde yatırımcılar tarafından tercih edilir.
Döviz: Bir para biriminin diğerine karşı değer kazanması beklendiğinde, değer kazanması beklenen para birimi alınırken diğeri satılır.
Borsa İstanbul; yatırımcılara portföylerini çeşitlendirme ve riskleri yönetme fırsatları sağlar. Bu olanak sayesinde, yatırımcılar çeşitli risk profillerine uygun yatırımlar yaparak portföylerini en iyi şekilde düzenleyebilir.
Borsada Nasıl İşlem Yapılır?
Borsa nedir ve borsada nasıl işlem yapılır? demiştik. Borsada işlem yapmak başlangıçta karmaşık görünebilir. Ancak süreci anladığınızda ve risk yönetimi konusunda bilgi sahibi olduğunuzda, borsa yatırımcısı olmanın zor bir şey olmadığını göreceksiniz.
Borsada işlem yapmadan önce izlemeniz gereken temel adımlar şunlardır:
- Aracı Kurumda Hesap Açma: İlk olarak, yatırım yapmayı düşündüğünüz ülkenin düzenleyici otoriteleri tarafından onaylanmış bir aracı kurum veya banka üzerinden yatırım hesabı açmanız gerekmektedir. Hesap açma işlemleri için gerekli belgeler ve prosedürler aracı kuruma göre değişiklik gösterebilir. Açılan hesap ile borsa işlemlerinizi gerçekleştirebilirsiniz.
- Yatırım Stratejisi Oluşturma: Yatırıma başlamadan önce hedeflerinizi, risk toleransınızı ve genel yatırım stratejinizi belirlemelisiniz. Hangi tür finansal araçlara yatırım yapacağınızı ve bu yatırımı ne kadar süreyle yapmayı planladığınızı düşünmelisiniz. Bu aşamada aracı kurumunuzun araştırma departmanının hazırladığı raporlardan faydalanabilirsiniz.
- Alım Satım Emri Verme: Yatırım yapmayı düşündüğünüz araçları belirledikten sonra, aracı kurumunuzun sunduğu işlem platformu aracılığıyla alım veya satım emri vermelisiniz. İşlem yaparken kullanabileceğiniz farklı emir türleri şunlardır:
- Piyasa Emri: Bu tür bir emir verildiğinde, finansal aracın alış veya satışı mevcut piyasa fiyatından gerçekleştirilir.
- Limit Emri: Limit emri, yatırımcının belirlediği fiyat seviyesinde alım veya satım yapılmasına olanak tanır. Örneğin, bir yatırımcı hisse senedini hedeflediği fiyattan satmak amacıyla limit emri verebilir.
- Stop-Loss Emri: Stop-Loss emri, belirlenen fiyat seviyesine ulaşıldığında otomatik olarak alım veya satım işlemi gerçekleştirir.
- İşlemin Tamamlanması: Aracı kurumunuz emir verildiğinde, talimatınız borsaya iletilir. Emirler uygun fiyat seviyelerine ulaştığında işlem yapılır. İşlem tamamlandıktan sonra, ayrıntılar yatırım hesabınızda görüntülenir.
Borsanın Faydaları
Borsanın doğrudan ve dolaylı olarak ülke ekonomisine kalkınmasına ve refahın artmasına dair birçok yararı bulunmaktadır. Borsa aracılığıyla, her büyüklükteki tasarruf sahibi, şirket sermayesinin bir bölümünü temsil eden hisse senetlerini edinerek şirketin ortakları olabilir. Böylece ülke üretimde pay sahibi olan şirketlerin ortağı olma ve ülke üretimine katkısı olan şirketlerin büyümelerine yardımcı olabilirler. Şirketler bu sayede, gerek öz sermaye gerekse de bankalar gibi bir aracı kurum olmadan da borçlanma yoluyla finansman sağlayabilirler. Ayrıca borsa, sermaye mülkiyetinin geniş toplumsal kesimlere yayılmasına da yardımcı olur.
Borsada Bilinmesi Gerekenler
Borsaya yeni başlıyorsanız ve hiçbir şey bilmiyorsanız, doğru yerdesiniz. Sizin için yeni başlayanlar için borsada bilinmesi gerekenleri derledik. Temelde borsanın mantığı oldukça basittir. Şirket sermayeleri, milyonlarca veya milyarlarca lirayla ifade edilen değerlerle, eşit düzeyde mülkiyeti temsil eden birçok paya bölünerek halka arz edilir. Bu paylar, Borsa İstanbul’da, piyasanın açık olduğu süre boyunca alınıp satılır. Gelin, sizin için yeni başlayanlar için borsada bilinmesi gerekenleri, rehber olması amacıyla bilmeniz gerekenleri kısaca anlatalım.
Borsa Devre Kesici Nedir?
Borsa devre kesici, bir sermaye piyasası aracının gün içindeki fiyat dalgalanmaları belirli eşik değerlere ulaştığında veya bu seviyeleri geçtiğinde, Borsa İstanbul tarafından uygulanan bir önlemdir. Bu durumda, ilgili aracın işlemleri geçici olarak durdurulur ve aracın işlemleri, geçici olarak emir toplama aşamasına (tek fiyat yöntemi) geçer.
Borsada Halka Arz Nedir?
Bir şirketin hisselerinin satın alınmasına yönelik yapılan çağrılar ve bu çağrılar sonucunda gerçekleştirilen hisse satış süreci, halka arz olarak adlandırılır.
Son yıllarda, yüksek enflasyon ve düşük faiz oranlarının borsaya olan ilgiyi artırmasıyla birlikte, hem hisse piyasasında yatırımcı sayısında artış hem de halka arz edilen şirket sayısında gözle görülür bir yükseliş yaşanmıştır. Merkezi Kayıt Kuruluşu (MKK) verilerine göre, şu anda hisse piyasasındaki yatırımcı sayısı 4 milyonun üzerine çıkmıştır. Türkiye Sermaye Piyasaları Birliği (TSPB) raporuna göre ise, 2022 yılında 40 şirket halka arz edilmiş ve bu halka arzlardan 18,8 milyar TL gelir elde edilmiştir.
Hisse senedi olarak adlandırılan pay senetleri, bir şirketin sermayesinin belirli bir nominal değer üzerinden bölünmüş her bir parçasını ifade eder. Örneğin, 1 milyon TL ödenmiş sermayesi olan ve her bir hisse senedinin nominal değeri 1 TL olan bir şirketin her bir payı, o şirketin mülkiyetinin 1 milyonda birine denk gelir.
Borsada Yatırım Hesabı Nasıl Açılır?
Öncelikle, yatırım hesabı açmadan önce, Sermaye Piyasası Kurulu’nun (SPK) resmi web sitesine girerek, SPK lisansına sahip ve borsada işlem yapmaya yetkili aracı banka ve kurumların listelerine ulaşabilirsiniz. Bu listede yer alan aracı kurumların hizmet koşullarını, komisyon oranlarını, işlem ücretlerini ve diğer masraf kesintilerini inceleyerek, en uygun koşulları sağlayan aracı kurumu seçebilirsiniz. Borsa işlemleriniz aracı kurum aracılığıyla gerçekleşeceği için, seçtiğiniz aracı kurumun beklentilerinizi karşılaması oldukça önemlidir. Aracı kurumunuza karar verdikten sonra, gerekli sözleşmeleri ve sermaye piyasası işlemlerine dair risk bildirim formunu okuyup imzalayarak hesabınızı aktif hale getirebilirsiniz. Hesabınıza para transfer ettikten sonra, aracı kurumun yatırım platformu üzerinden emirlerinizi girerek borsada işlem yapabilirsiniz.
Risk Bildirim Formu Nedir?
Yatırımcıyı, sermaye piyasası araçları hakkındaki riskleri anlatmak ve bilgilendirmek amacı ile hazırlanmış bir belgedir. SPK, bu formun yatırım hesabı açtırmak isteyen yatırımcılar tarafından okunup anlaşıldığını belirterek imzalanmasını zorunlu kılar. Yatırım hesabı açan herkesin risk bildirim formunu imzalaması gerekmektedir.
Borsada Fiyatlar Neden Düşer? Neden Yükselir?
Borsada fiyatların yükselip düşmesinin temelinde, piyasalardaki arz ve talep dengesi yatmaktadır. Arz ve talebin değişmesinin birçok nedeni vardır. Örneğin, olumsuz yorumlanan haberler kısa vadede borsa fiyatlarının düşmesine neden olabilirken, olumlu gelişmeler ise kısa vadeli yükselişlere yol açabilmektedir. Uzun vadeli fiyat değişimleri ise genellikle mikro ve makro ekonomik gelişmelerle ilişkilidir. Örneğin, bir ülkedeki ekonomik büyüme, genel olarak tüm şirketleri olumlu etkileyebilirken, ekonomik durgunluk şirketlerin küçülmesine neden olabilir.
Şirketler özelinde değerlendirildiğinde, hisse senedi fiyatlarının uzun vadeli düşüş ve yükselişlerinde değer temelli etkenler ön plandadır.
Piyasadaki dalgalanmalar yeni yatırımcılar arasında paniğe yol açabilmektedir. Ancak, bu değişimlerin doğal olduğunu bilmek ve soğukkanlı kalmak, yanlış kararlar almanızı engelleyecektir.
Borsada İşlem Yapabilmek İçin Ne Kadar Para Gereklidir?
Borsada yatırım yaparken belirli bir minimum tutar sınırı bulunmamaktadır. Yani, almak istediğiniz hissenin fiyatına bağlı olarak, isterseniz sadece 10 TL yatırarak borsaya adım atabilirsiniz. Ancak, borsada sadece giriş yapmak değil, etkili bir şekilde yatırım yapmak da önemlidir. Yatırımınızın geri dönüş oranı yüksek olabilir; ancak, genellikle yatırdığınız miktar kadar getiri elde edersiniz.
Yatırım Yaparken Dikkat Edilmesi Gerekenler
Borsada işlem yaparken, hisse senetlerinin arkasında şirketler bulunduğunu unutmamalısınız. Bu nedenle, yatırım yapmadan önce bu şirketlerin faaliyet alanlarını, geçmiş performanslarını, gerçekleştirdikleri veya planladıkları yatırımları ve bu yatırımların gelecekteki kârlılık üzerindeki etkilerini araştırmalısınız. Kamuyu Aydınlatma Platformu (KAP)üzerinden, yatırım yapmayı düşündüğünüz şirket hakkında özet bilgilere, finansal durum ve faaliyet raporlarına, olağan ve olağanüstü durumlarla ilgili açıklamalara ulaşabilirsiniz.
Ayrıca, lisanslı yatırım uzmanlarının ve aracı kurumların araştırma departmanlarının hazırladığı raporları incelemek, yatırım kararlarınızda size rehberlik edecektir. Uzman olmayan kişilerin tavsiyelerine göre hareket etmektense, kendi araştırmanızı yapmanız daha sağlıklı olacaktır.
Borsada Yatırım Yapmanın Riskleri Neler?
Her yatırım aracının riskleri vardır, borsa da riskli varlık sınıfında yer alır. Yatırım yapmadan önce, risklerin farkında olmalı ve bunları yönetme yollarını öğrenmelisiniz. Riskler genel olarak iki kategoriye ayrılır: sistematik ve sistematik olmayan riskler.
Sistematik risk, tüm ekonomiyi etkileyen ve borsa genelinde düşüşlere neden olabilen ekonomik krizler, ülkenin politik durumu veya likidite daralması gibi riskleri içerir. Sistematik olmayan riskler ise, özellikle şirketler düzeyinde ortaya çıkan risklerdir. Örneğin, bir şirketin performansının beklenenin altında kalması veya olumsuz finansal göstergeler sistematik olmayan risklerdir.
Bu riskleri tamamen ortadan kaldırmak mümkün olmasa da, ölçebilir ve yönetebilirsiniz. Sistematik olmayan riskleri yönetmenin en yaygın yolu “çeşitlendirme”dir. Yani yatırımlarınızı farklı varlıklara dağıtarak riski minimize edebilirsiniz. Sistematik riskleri ise, yatırımlarınızı farklı piyasalarda çeşitlendirerek ve türev piyasalarda (örneğin VİOP) korunma stratejileri geliştirerek yönetebilirsiniz.
Borsa Temel ve Teknik Analiz Nedir?
Yatırım stratejisi geliştirirken kullanılan iki temel analiz yöntemi vardır:
- Temel Analiz: Bir hissenin gerçek değerini saptama amacıyla kullanılan yöntemdir. Bu analizde, şirketin finansal sağlığı, büyüme ve yönetim kalitesi değerlendirilir ve hisse senedine değer biçilir.
- Teknik Analiz: İşlem hacmi ve geçmiş fiyat verilerini kullanarak geliştirilen bir analiz yöntemidir. Teknik analistler, fiyat hareketlerini, formasyonları, ortalamaları, trendleri ve çeşitli matematiksel formüllerle geliştirilmiş osilatörleri kullanarak piyasanın yönünü tahmin etmeye çalışır ve alım/satım için uygun seviyeleri belirlemeye çalışır.
Borsa İşlem Saatleri ve Seanslar
İşlem saatleri ve seanslar, aşağıdaki tabloda belirtilmiştir. Borsa İstanbul Pay Piyasası, resmi tatil günleri hariç hafta içi 5 gün açıktır. İşlemler 09:40‘ta başlar ve 18:10‘da biter. Pay piyasasında sürekli işlem yöntemi ile işlem gören hisseler ise, saat 10:00‘da başlar ve 18:00‘a kadar devam eder.
Borsa İstanbul Çalışma Saatleri
Bu yazımızda “borsa nedir ve borsada nasıl işlem yapılır?” Konularını kapsamlı bir şekilde ele aldık. Borsa İstanbul’un işleyişinden, yatırım araçlarına ve işlem yapma yöntemlerine kadar birçok önemli detayı inceledik. Borsa yatırımlarının temel prensiplerinden, risk yönetimine kadar her aşamada bilinmesi gerekenleri detaylandırdık. Yatırıma başlamadan önce bilmeniz gereken tüm bilgileri ve borsa dünyasında size rehberlik edecek ipuçlarını sunduk. Daha fazla bilgi ve kişisel danışmanlık hizmetlerimizden yararlanmak için bizimle iletişime geçebilirsiniz. Yardımcı olmaktan memnuniyet duyarız.
*Burada kullanılan açıklamalar, örnekler ve tüm detaylar yatırımcılara fikir vermesi için bulunmaktadır. Hiçbir yatırım tavsiyesi içermemektedir.