Hisse Senedinin Tarihi
Borsa dünyasının tarihi derinliklerine doğru gitmek için hazırsanız, sizi tarihi bir yolculuğa çıkarıyoruz! Hisse senedinin tarihi hakkında bilgi sahibi olmak için öncelikle borsanın geçmişine gitmeliyiz. Borsanın geçmişi 2000 yıl öncesine dayanmaktadır. Tarımsal ürünler, değerli madenler ve kıymetli taşların ticareti için pazarlar ve panayırlar kurulmuş, zamanla aracıların katılımıyla bu yapılar genişleyerek ticari belgeler ve senetlerin alınıp satıldığı ilk borsalara dönüşmüştür. Dünyanın ilk borsası, MS 2. yüzyılın sonlarına doğru Kütahya’nın Çavdarhisar ilçesinde “Macellum” adıyla bir gıda pazarı olarak faaliyet göstermiştir. Ancak, tarihsel veriler, hisse senetlerinin alınıp satıldığı işlevsel anlamdaki ilk borsanın, 1487’de Belçika’nın Anvers şehrinde kurulduğunu göstermektedir. Ayrıca, Belçika’nın Brugge şehrinde bazı Yahudi ailelerin para ticareti yapmaları, borsacılığın ilk örnekleri arasında sayılmaktadır.
“Borsa” kelimesinin, Brugge’de yaşayan Van der Burse ailesinden türediği düşünülmektedir. 15. yüzyılda deniz ticaretinin gelişmesiyle birlikte İngiltere, İtalya, İspanya, Belçika ve Hollanda gibi ülkelerde büyük ticaret merkezleri kurulmuştur. Bu merkezlerde ticaretin büyük kısmı aracılarla yürütülmüş, aracılık faaliyetlerinin artması ise ticari senetler ve kredi belgelerinin ortaya çıkmasına yol açmıştır. 15. yüzyılda poliçe kullanımı başlamış, ticari senetlerin el değiştirmesi için belirli kurallar oluşturulmuştur. Ticari belgelerin borsalarda işlem görmesi, borsa faaliyetlerinin gelişiminde önemli bir adım olarak kabul edilmektedir.
Borsa tarihine yakından bakacak olursak, 16. yüzyılın başında Amsterdam Borsası, aynı yüzyılın sonunda Lyon Borsası, 18. yüzyılda ise Londra Menkul Kıymetler Borsası (başlangıçta The Stock Exchange adıyla) faaliyete geçmiştir. ABD’de ise New York Menkul Kıymetler Borsası, 20. yüzyılın ilk yarısında kurulmuştur.
Türk Devletlerinde Hisse Senedi Tarihi
Türk devletlerinde borsanın gelişimi üç ana dönemde değerlendirilebilir: Osmanlı Dönemi, Cumhuriyet Dönemi ve Yeni Dönem. Osmanlı İmparatorluğu’nda menkul kıymetlerin ticarete konu olması, Tanzimat Dönemi sonrasında başlamıştır. Özellikle 1854 Kırım Savaşı ile yapılan borçlanmalara ait tahvillerin el değiştirmesi, borsa faaliyetlerinin temelini atmıştır. Bizans döneminde ticaretin merkezi olan Galata’da, bankerler 1864 yılında bir dernek kurmuş ve “Galata Bankerleri” olarak bilinen bu grup, önce Havyar Han’da, ardından Komisyon Han’da faaliyet göstermiştir. Yabancı devletlerin teşvikiyle 1866 yılında İstanbul’da ilk resmi borsa olan “Dersaadet Tahvilat Borsası” kurulmuştur.1906 yılında gerçekleştirilen bir düzenlemeyle bu borsa “Esham ve Tahvilat Borsası” adını almış ve Cumhuriyet’in ilanına kadar faaliyet göstermeye devam etmiştir.
Cumhuriyet Dönemi’nde, 1922’de yapılan düzenlemeyle bugünkü borsa sisteminin temelleri atılmıştır. 1923′te 1906 tarihli tüzüğe ek düzenlemeler yapılmış, 1927’de borsanın adı “Esham ve Tahvilat, Kambiyo ve Nukud Borsası” olarak değiştirilmiştir. 1929’da borsayı canlandırmak amacıyla çıkarılan 1447 sayılı kanunla “İstanbul Menkul Kıymetler ve Kambiyo Borsası” kurulmuştur.
1938‘de yapılan bir düzenlemeyle borsanın adı “Kambiyo, Esham ve Tahvilat Borsası” olarak değiştirilmiştir. 1939′da yürürlüğe giren Türk Parasının Kıymetini Koruma Kanunu ile uygulanan kambiyo kontrolü, özellikle yabancı şirketlerin menkul kıymetleri üzerinde faaliyet gösteren İstanbul borsası için olumsuz etkiler yaratmıştır.
1938’de borsanın Ankara’ya taşınmasına karar verilmiş ve Ulus’ta bulunan eski Etibank binasında hizmet vermeye başlamıştır. Ancak Ankara’nın iş merkezi olmaması nedeniyle çeşitli zorluklarla karşılaşılmıştır. İstanbul’un ticaret merkezi olarak stratejik önemi nedeniyle borsa, 1941’de tekrar İstanbul’a taşınmıştır. Bu dönem, borsa açısından bir gerileme dönemi olarak görülmektedir.
Sermaye Piyasası Kanunu ve Yeni Dönem
Yeni Dönem, 1981‘de Sermaye Piyasası Kanunu’nun çıkarılmasıyla başlamıştır. Menkul kıymetler borsasının canlanması için çeşitli önlemler alınmış, bu önlemlerin en önemlisi 6 Ekim 1983’te çıkarılan 91 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ve Menkul Kıymetler Borsalarının Kuruluş ve Çalışmaları Hakkında Yönetmelik olmuştur.
31 Ekim 1985’te İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB) Yönetmeliği onaylandı. İMKB, 26 Aralık 1985 tarihinde faaliyetlerine başladı ve ilk işlem seansını 2 Ocak 1986’da gerçekleştirdi.
Yeni Dönem’de dünya borsalarına ayak uydurmak ve teknolojik gelişmeleri takip etmek amacıyla önemli adımlar atılmıştır. 1989‘da Takas ve Saklama Merkezi kurulmuş, 1991’de Tahvil ve Bono Piyasası ile Kesin Alım-Satım Pazarı faaliyete geçmiştir. 1993’te Rüçhan Hakkı Kupon Pazarı, Yeni Hisse Pazarı ve Repo-Ters Repo Pazarı kurulmuştur. 1994’te hisse senetlerinin tamamının bilgisayar ortamında alınıp satılmasına başlanmıştır. Haziran 2000’de Hisse Senetleri Piyasası Uzaktan Erişim Projesi ile merkez ofislerden emir iletimi başlamış, 2001’de EX-API sistemine kademeli geçiş sağlanmıştır. 2013 senesinde İMKB, Borsa İstanbul adını almıştır.
Ayrıca bu yazımızı da sevebilirsiniz: Paranın Bulunuşu ve Tarihi
*Burada yer alan bilgiler bilgi vermek amacıyla yazılmıştır, bu sebeple yatırım tavsiyesi içermemektedir. Yatırım yapmadan önce, finansal hedeflerinize ve risk toleransınıza uygun stratejiler belirlemek için profesyonel danışmanlık almanızı öneririz. Piyasa koşulları hızlı değişiklik gösterebilmektedir. Bu yüzden kararlarınızı alırken güncel analizlere ve güvenilir kaynaklara başvurmanız önemlidir.