Bir Hamburgerle Dünya Ekonomisi: Big Mac Endeksi ve Alım Gücü Analizi
Bir ülkenin para birimini, aynı ürünü kaç para ile alabileceğiyle ölçmek… kulağa tuhaf geliyor, ama işte Big Mac Endeksi bunu denir. Bu yazıda sizi Big Mac Endeksi’nin teorisinden yöntemine, küresel verilerinden Türkiye özelindeki çıkarımlara kadar götüreceğiz. Hazırsanız başlayalım. 🔍
Big Mac Endeksi Nedir? Teori ve Tarihçe
1986 yılında The Economist dergisi, ekonomi dünyasına sıra dışı bir bakış açısı getiriyor: Big Mac Endeksi.
Bu endeksin çıkış noktası oldukça basit ama bir o kadar da zekice — dünyanın birçok ülkesinde aynı şekilde satılan bir ürün, yani McDonald’s’ın ikonik hamburgeri Big Mac, ekonomik bir kıyaslama aracı olarak karşımıza çıkıyor.
Amaç, ülkeler arasındaki fiyat farklarını inceleyerek para birimlerinin “gerçek değerine” dair bir fikir edinmek. Çünkü Satın Alma Gücü Paritesi (Purchasing Power Parity – PPP) teorisine göre, aynı mal veya hizmetin fiyatı uzun vadede farklı ülkelerde döviz kurlarına göre benzer seviyelere gelmeli.
Bu teoriyi pratikte test eden Big Mac Endeksi, ekonomiyi herkesin anlayabileceği bir dile çeviriyor ve bize basit bir soru soruyor:
“Bir ülkede aynı hamburgeri almak, neden bazen iki katına mal oluyor?”
Elbette bu endeksi kusursuz bir ölçüt olarak görmek mümkün değil. Fiyatlar yalnızca döviz kurlarından etkilenmiyor; yerel vergi politikaları, işçilik maliyetleri, kira, enerji fiyatları ve lojistik giderler de büyük rol oynuyor. Yine de Big Mac Endeksi, döviz kurlarına dair mutlak bir doğruluk sunmasa da, ülkeler arası yaşam maliyetlerini ve alım gücünü karşılaştırmak için esprili ama öğretici bir gösterge olmayı başarıyor.
Zaman içinde başka ürünler de bu fikrin izinden gidiyor: “iPhone Endeksi”, “Kahve Endeksi” veya “Netflix Endeksi” gibi benzer yaklaşımlar geliştiriliyor. Ancak hiçbiri, Big Mac’in küresel sembol gücüyle yarışamıyor. Big Mac Endeksi, yalnızca bir hamburgerin fiyatı üzerinden para birimlerinin değerini ölçmekle kalmıyor; küresel ekonomideki alım gücü farklarını da görünür kılıyor.
Basit bir fast-food ürünü bile, doğru yorumlandığında dünya ekonomisinin karmaşık yapısına ayna tutabiliyor.
Big Mac Endeksi Nasıl Hesaplanır?
Peki gelelim Big Mac Endeksi nasıl hesaplanır? Sorusuna… Big Mac Endeksi, ülkeler arasındaki para birimi değer farklarını basit bir fiyat karşılaştırması yöntemiyle ölçer. Aşağıda bu hesaplama sürecini adım adım açıklayalım. 👇
Adımlar
- Yerel Fiyatın Belirlenmesi: Her ülkede Big Mac’in ortalama fiyatı, o ülkenin yerel para birimi üzerinden alınır.
- Dolar Cinsine Çevirme: Bu fiyat, o ülkenin mevcut döviz kuru kullanılarak Amerikan Doları (USD) cinsine çevrilir.
- ABD Fiyatının Referans Alınması: ABD’deki Big Mac fiyatı (örneğin 5,79 $) “referans fiyat” olarak kabul edilir.
- Varsayımsal (İdeal) Kurun Hesaplanması: Teorik olarak, bir ülkedeki Big Mac fiyatının ABD fiyatına oranı, “ideal döviz kuru”nu verir.
- Formül: İdeal Kur = (Ülke Fiyatı / ABD Fiyatı)
- Gerçek Kurla Karşılaştırma: Elde edilen bu “ideal kur”, piyasadaki gerçek döviz kuru ile karşılaştırılır.
Aradaki fark, ilgili para biriminin aşırı değerli (overvalued) mi yoksa değer kaybetmiş (undervalued) mi olduğunu gösterir.
Aşırı / Eksik Değerleme (%) = (Gerçek Kur – İdeal Kur) / İdeal Kur × 10
Basit Bir Örnek
İngiltere’de bir Big Mac’in fiyatı £5,73, ABD’de ise $5,79.
İdeal kur = 5,73/5,79 = 0,99
(Yani teorik olarak 1 USD ≈ £0,99 olmalı.)
Eğer piyasalardaki gerçek kur bu değerden farklıysa, örneğin 1 USD = £0,78 ise, bu durumda sterlin aşırı değerli (overvalued) görünüyor.
Çünkü gerçek kur, teorik kurdan daha düşük.
Tersi durumda, yani gerçek kur örneğin £0,90 civarındaysa, sterlin bu kez düşük değerli (undervalued) olurdu.
Bu hesaplama, The Economist tarafından yayımlanan resmi Big Mac Endeksi’nde de aynı mantıkla yapılır.
Küresel Karşılaştırmalar & Veriler
| Ülke | Big Mac (USD) | ABD’ye Göre Fark | Asgari Ücret (USD/saat) | Yıllık Asgari Ücret (USD) | Saatlik Ücretle Kaç Big Mac | Yıllık Asgari Ücretle Kaç Big Mac |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 🇦🇺 Avustralya | $4.87 | -15.88% | $18.12 | $35,810 | 3.72 | 7,353 |
| 🇳🇿 Yeni Zelanda | $4.77 | -17.55% | $16.42 | $34,150 | 3.44 | 7,159 |
| 🇬🇧 Birleşik Krallık | $5.73 | -1.11% | $15.67 | $32,596 | 2.73 | 5,689 |
| 🇨🇦 Kanada | $5.43 | -6.23% | $11.60 | $24,128 | 2.14 | 4,443 |
| 🇱🇧 Lübnan | $5.36 | -7.42% | $2.15 | $5,373 | 0.40 | 1,002 |
| 🇹🇷 Türkiye | $5.32 | -8.18% | $5.88 | $8,040 | 1.11 | 1,511 |
| 🇵🇱 Polonya | $5.21 | -10.01% | $6.97 | $14,506 | 1.34 | 2,784 |
| 🇸🇦 Suudi Arabistan | $5.07 | -12.51% | $5.13 | $12,800 | 1.01 | 2,525 |
| 🇮🇱 İsrail | $4.71 | -18.57% | $10.00 | $21,845 | 2.12 | 4,638 |
| 🇯🇵 Japonya | $3.11 | -46.29% | $8.67 | $18,024 | 2.79 | 5,795 |
| 🇷🇴 Romanya | $3.43 | -40.77% | $4.58 | $9,519 | 1.34 | 2,775 |
| 🇭🇺 Macaristan | $3.65 | -37.02% | $4.42 | $9,184 | 1.21 | 2,516 |
| 🇲🇽 Meksika | $4.60 | -20.53% | $2.01 | $5,020 | 0.44 | 1,091 |
| 🇨🇱 Şili | $4.55 | -21.45% | $3.46 | $7,906 | 0.76 | 1,738 |
| 🇰🇼 Kuveyt | $4.54 | -21.52% | $0.96 | $2,400 | 0.21 | 528 |
| 🇵🇪 Peru | $4.53 | -21.78% | $1.27 | $3,170 | 0.28 | 700 |
| 🇨🇷 Kosta Rika | $5.90 | +1.93% | $2.78 | $6,932 | 0.47 | 1,175 |
| 🇺🇾 Uruguay | $6.91 | +19.35% | $2.46 | $6,136 | 0.36 | 888 |
| 🇨🇴 Kolombiya | $5.17 | -10.63% | $2.26 | $5,638 | 0.44 | 1,090 |
| 🇴🇲 Umman | $3.97 | -31.36% | $4.39 | $10,263 | 1.11 | 2,585 |
| 🇲🇾 Malezya | $3.00 | -48.13% | $1.86 | $4,348 | 0.62 | 1,449 |
| 🇵🇭 Filipinler | $2.89 | -50.05% | $1.64 | $3,405 | 0.57 | 1,178 |
| 🇿🇦 Güney Afrika | $2.78 | -52.04% | $1.57 | $3,671 | 0.56 | 1,321 |
| 🇮🇳 Hindistan | $2.62 | -54.79% | $0.27 | $674 | 0.10 | 257 |
| 🇮🇩 Endonezya | $2.54 | -56.22% | $1.18 | $2,449 | 0.46 | 964 |
| 🇹🇼 Tayvan | $2.38 | -58.84% | $5.76 | $11,973 | 2.42 | 5,028 |
| 🇺🇸 Amerika Birleşik Devletleri | $5.79 | 0% | $7.25 | $15,080 | 1.25 | 2,604 |
| 🇭🇰 Hong Kong | $3.08 | -46.77% | $5.15 | $10,708 | 1.67 | 3,477 |
| 🇧🇷 Brezilya | $4.03 | -30.47% | $1.49 | $3,406 | 0.37 | 845 |
| 🇹🇭 Tayland | $4.01 | -30.80% | $1.50 | $3,733 | 0.37 | 931 |
| 🇬🇹 Guatemala | $4.01 | -30.66% | $1.57 | $3,924 | 0.39 | 978 |
Notlar: (1) “ABD’ye göre fark” The Economist’e göre referans ABD fiyatı ($5,79) baz alınarak hesaplanan Big Mac fiyat farkıdır; pozitif = ABD’den pahalı.
(2) “Saatlik/Yıllık Big Mac” değerleri yuvarlanmıştır; tablonun amacı ülkeler arası alım gücünü görselleştirmektir. 3. Veriler https://worldpopulationreview.com/ adresinden derlenmiştir.
Türkiye Perspektifi: Big Mac Endeksi Ne Söylüyor?
Türkiye, Big Mac Endeksi’nde fiyat açısından orta sıralarda yer alıyor. 2025 verilerine göre bir Big Mac Türkiye’de 5,32 dolar, ABD’de ise 5,79 dolar; yani Türk Lirası endeks bazında yaklaşık %8 oranında daha düşük değerli görünüyor. Ancak bu fark geçmiş yıllara göre azalmış durumda, bu da fiyat seviyelerinde küresel ortalamalara doğru bir yakınsama eğilimine işaret ediyor. Öte yandan, Türkiye’de saatlik asgari ücret 5,88 dolar düzeyinde ve bu ücretle yaklaşık 1,1 Big Mac alınabiliyor. Bu oran ABD’de 1,25, Polonya’da 1,34, Avustralya’da ise 3,7 civarında. Yani Türkiye’de ürün fiyatı ABD’ye göre çok farklı olmasa da, gelir düzeyinin görece düşük kalması alım gücünü sınırlıyor. Genel olarak, Türkiye’nin Big Mac Endeksi’ndeki konumu para birimi açısından dengeli, ancak ücret ve yaşam maliyeti farkları hâlâ belirgin.
Bu yazımızda Big Mac Endeksi ve Alım Gücü Analizi hakkında sizi bilgilendirdik. Ayrıca aşağıdaki yazılarımız da ilginizi çekebilir.
*Bu içerikte yer alan bilgi, yorum ve değerlendirmeler genel bilgilendirme amaçlıdır. Burada yer alan hiçbir ifade yatırım tavsiyesi niteliği taşımaz. Finansal kararlarınızı vermeden önce kendi araştırmanızı yapmanız ve gerekirse yetkili bir uzmandan danışmanlık almanız önerilir.